شهرستان ساری

بسم الله الرحمن الرحیم

آشنایی بیشتر با آثار و تألیفات حضرت امام خمینی (ره)

كاری از شورای فرهنگی اداره كل دامپزشكی مازندران- برگرفته از پرتال امام خمینی (www.imam-khomeini.ir) ، با ویرایش و اضافات (خرداد 1391)

      بمناسبت بیست و سومین سالگرد ارتحال ملكوتی معمار كبیر انقلاب، با مروری كوتاه بر آثار و نوشته های آن فقید كه هر كدام چراغ راهی برای سیر در آفاق و انفس بشریت بشمار می روند، گامی در جهت شناخت هر چه بیشتر ایشان برمیداریم. بسیاری از كتب حضرت امام در مباحث اخلاقى، عرفانى، فقهى، اصولى، فلسفى، سیاسى و اجتماعى تاكنون منتشر شده ولی متأسفانه تعدادى از رساله‏ها و تألیفات نفیس ایشان در جریان جابه‏جایى از منازل استیجارى و در جریان چندین مرحله یورش مأمورین ساواك به منزل و كتابخانه شان مفقود گردیده است. نثر شیوا و به‏كارگیرى صنایع ادبى و ابداعات تركیبى دلنشین در پیامهاى سیاسى و دینى امام، خود پایه‏گذار تحولى در ادبیات مذهبى و سیاسى ایران شده است. برخى از تألیفات امام به تناسب موضوع تخصصى آنها (در فقه و اصول و عرفان) از ابتدا به زبان عربى نوشته شده و برخى نیز فارسى مى‏باشند كه ذیلا به اهم آنها اشاره می شود: 

شرح دعاء السحر: امام این كتاب را كه حاوى نكات عمیق عرفانى، فلسفى و كلامى است با تكیه بر آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع) در شرح دعاى مباهله معروف به دعاى سحر، در سال 1347 هجرى قمرى (1307 شمسى) و به زبان عربى نوشته‏اند.

التعلیقة على الفوائد الرضویه: در این اثر عرفانى، امام آراى خویش را به صورت حاشیه بر كتاب شرح فوائد الرضویه مرحوم قاضى سعید قمى نگاشته است.

شرح حدیث جنود عقل و جهل: اثرى است گرانسنگ در علم اخلاق از امام. آراى كلامى، اخلاقى و عرفانى حضرت امام در این كتاب وضوح بیشترى یافته و همچون كتاب شرح چهل حدیث‏ایشان، اقشار بیشترى مى‏توانند از آن بهره گیرند.

مصباح الهدایة الى الخلافة والولایة: این كتاب یكى از عمیقترین و درخشانترین آثار عرفان اسلامى در دورۀ متأخر است كه امام خمینى تألیف آن را در سال 1349 هجرى قمرى (1309 شمسى) در سن 28 سالگى به پایان رسانیده است.

تعلیقات على شرح الفصوص الحكم و مصباح الانس: كتاب فصوص الحكم تألیف ‏شیخ اكبر محى‏الدین عربى از عرفاى نامدار جهان اسلام است كه شروح زیادى بر آن نوشته شده و شرح قیصرى بر این كتاب از بهترین شرحها شناخته شده است.

شرح چهل حدیث: یا «اربعین حدیث» یكى از آثار گرانبهاى اخلاقى و عرفانى امام است كه در سال 1358 هجرى قمرى (1318 شمسى) به زبان فارسى نوشته شده است. در این اثر، چهل‏حدیث از روایات پیشوایان دین از كتاب شریف اصول كافى (‏34حدیث اوّل ـ‏ غیر از حدیث11‏ ـ در مسائل اخلاقى و 6 حدیث آخر در مسائل اعتقادى) به وجهى مبسوط و با بیانى شیوا و اثرگذار شرح شده‏اند.

سرالصلوة: معراج السالكین و صلوة العارفین: كتابى است سنگین و عرفانى به زبان فارسى در بیان اسرار معنوى و عرفانى نماز كه در سال 1358 هجرى قمرى (1318 شمسى) به قلم امام خمینى تحریر شده است.

آداب الصلوة ـ آداب نماز: تألیف این كتاب در سال 1361 هجرى قمرى (1321 شمسى) و پس از نگارش كتاب سرالصلوة بوده است. امام‏خمینى در ابتداى كتاب نوشته‏اند: «پیش از این رساله‏اى فراهم آوردم... و چون آن را با حال عامه تناسبى نیست در نظر گرفتم كه شطرى از آداب قلبیۀ این معراج روحانى را در سلك تحریر درآورم».

تقریرات فلسفه امام خمینى قدس سره: حضرت امام سالها در قم كتاب گرانقدر «اسفار اربعه»، تألیف فیلسوف شهیر صدرالمتألهین را تدریس كرده و بر مباحثى از آن، حاشیه نوشته‏اند كه متأسفانه نسخۀ آن هنوز به‏دست نیامده است.

كشف اسرار: كتاب فوق كه اثرى است سیاسى، عقیدتى و اجتماعى در سال 1323 هجرى شمسى (1364 هجرى قمرى)، یعنى دو سال پس از عزل رضاخان از سلطنت نوشته شده است. امام خمینى در این اثر به شبهات و تبلیغات ضد دینى و ضد روحانى جزوۀ «اسرار هزار ساله» یك وهابى‏گرا پاسخ گفته و به استناد حقایق تاریخى و ضمن طرح و نقد آراى فلاسفه یونان قدیم، فلاسفه اسلام و فلاسفه معاصر غرب، بر حقانیت تشیع و نقش سازندۀ روحانیت اسلام تأكید ورزیده است.

انوار الهدایة فى التعلیقة على الكفایة (2 جلد): اثرى است به زبان عربى در مباحث عقلى علم اصول فقه كه امام خمینى آن را در قالب حاشیه بر مباحث مذكور از كتاب كفایة الاصول آیت‏اللّه‏ العظمى آخوند خراسانى(ره) در سال 1368 هجرى قمرى (1328 شمسى) تألیف نموده است.

بدایع الدرر فى قاعدة نفى الضرر: رساله‏اى است تحقیقى، اجتهادى به زبان عربى در بحث «قاعده لاضرر» كه از قواعد مهم فقهى است. امام خمینى این رساله را در غره جمادى الاولى سال 1368 هجرى قمرى (اسفند 1328 شمسى) تألیف نموده است.

الاستصحاب: رساله‏اى است مبسوط و اجتهادى به زبان عربى در مبحث «استصحاب» از مباحث بسیار مهم علم اصول فقه كه امام خمینى در سال 1370 هجرى قمرى (1330 شمسى) تألیف آن را به پایان رسانیده است.

رساله التعادل والترجیح: تاریخ تألیف این رساله در سال 1370 هجرى قمرى (1330 شمسى) است. تعادل و ترجیح از مباحث تكمیلى علم اصول فقه است كه در آن از معیارهاى انتخاب دلیل در مقام تعارض ادلّه بحث مى‏شود.

الاجتهاد والتقلید: بحث اجتهاد و تقلید نیز از مباحث تكمیلى و مهم علم اصول فقه است. حضرت امام در این رسالۀ اجتهادى آراى خود را مستدلاً ارائه نموده است. تاریخ تألیف آن، 1370 هجرى قمرى (1330 شمسى) است.

مناهج الوصول الى علم الاصول (2 جلد): اثرى است تحقیقى و اجتهادى (به زبان عربى) از امام خمینى در مباحث الفاظ علم اصول فقه كه پس از سال 1370 هجرى قمرى (1330 شمسى) تألیف یافته است.

الطلب والاراده: اثرى است اصولى، فلسفى و عرفانى از امام كه در سال 1371 هجرى قمرى (1331 شمسى) به زبان عربى نوشته شده است.

الرسائل العشره: مجموعه ده رساله فقهى و اجتهادى از امام است كه به زبان عربى نوشته شده‏اند.

كتاب الطهارة (4 جلد): اثرى است مشتمل بر مباحث مربوط به «طهارت» از ابواب فقه كه به شیوۀ فقه استدلالى و اجتهادى در چهار مجلد در فاصله سالهاى 1373 تا 1377 هجرى قمرى (1333 ـ 1337 شمسى) به قلم امام و به زبان عربى تألیف گردیده است.

العروة الوثقى مع تعالیق: حاشیه امام خمینى است بر تمام مسائل كتاب «العروة الوثقى»، اثر مشهور آیت‏اللّه‏ العظمى سید محمد كاظم طباطبایى یزدى. این حاشیه كه در سال 1375 هجرى قمرى (1335 شمسى) تألیف گردیده، شامل فتاواى فقهى امام خمینى در ابواب مختلف فقه مى‏باشد.

مكاسب محرّمه (2 جلد): اثرى است اجتهادى در فقه استدلالى در موضوع انواع كسبهاى حرام و مسائل پیرامون آن، تألیف امام خمینى كه در فاصله سالهاى 1377 تا 1380 هجرى قمرى (1337 ـ 1340 شمسى) به زبان عربى نوشته شده است.

وسیلة النجاة مع تعالیق: حاشیه‏اى است از امام خمینى، حاوى فتاواى فقهى ایشان كه به صورت حاشیه بر كتاب وسیلة النجاة (رسالۀ عملیه) آیت‏اللّه‏ العظمى سید ابوالحسن اصفهانى نوشته شده است.

رسالۀ نجاة العباد: این رساله كه حاوى فتاواى امام خمینى در احكام فقهى به زبان فارسى مى‏باشد.

حاشیه بر رساله ارث: حاشیه‏اى است از امام، حاوى فتاواى فقهى ایشان در احكام ارث كه به صورت حاشیه‏اى بر رسالۀ ارث مرحوم حاج ملا هاشم خراسانى، صاحب كتاب منتخب التواریخ، نوشته شده است.

لمحات الاصول: حضرت امام در این اثر دروس اصول آیت‏اللّه‏ بروجردى(ره) را به قلم خویش و به زبان عربى تقریر نموده است.

رسالۀ توضیح المسائل: حاوى فتاواى امام خمینى در ابواب مختلف فقه، و به زبان فارسى است كه به‏عنوان رسالۀ عملیه ایشان مورد استفاده و مراجعه مقلدین امام مى‏باشد.

مناسك حج: مجموعه فتاواى امام خمینى در زمینۀ اعمال حج مى‏باشد.

تحریر الوسیله (2 جلد): حاوى فتاواى امام خمینى به زبان عربى است كه امام خمینى آن را در دوران تبعید در تركیه (1343 ـ 1344 شمسى) نوشته‏اند.

كتاب البیع (5 جلد): اثرى است گرانبها از امام خمینى در فقه استدلالى در ابواب مختلف مربوط به بیع و تجارت، كه در فاصله سالهاى 1380 تا 1396 هجرى قمرى (1340 ـ 1355شمسى) عمدتاً در نجف اشرف نوشته شده است.

تقریرات دروس امام خمینى: علاوه بر تألیفات امام خمینى در مباحث علم فقه و اصول، تقریرات متعددى از دروس آن حضرت نیز بوسیله شاگردان ایشان نوشته شده است.

كتاب الخلل فى الصلاة: اثرى است حاوى آراى اجتهادى و استدلالى امام خمینى به زبان عربى در مبحث مربوط به احكام فقهى خلل نماز، كه در آخرین سالهاى اقامت امام در نجف اشرف نوشته شده است.

حكومت اسلامى یا ولایت فقیه: این كتاب كه قبل و بعد از پیروزى انقلاب اسلامى بارها به زبان عربى و فارسى تجدید چاپ شده است، حاوى آراى اجتهادى امام خمینى درباره حكومت‏اسلامى،‏جدایى‏ناپذیر بودن دین و سیاست، و ولایت فقیه در زمان غیبت مى‏باشد.

جهاد اكبر یا مبارزه با نفس: متن پیاده شدۀ درسهاى امام خمینى دربارۀ اهمیت و لزوم تهذیب نفس مى‏باشد كه در نجف اشرف ایراد شده است.

استفتائات: مجموعه‏اى از فتاواى امام خمینى در پاسخ به سؤالات شرعى مردم در ابواب مختلف فقه و بخصوص در مسائل مستحدثه است

دیوان شعر: امام از دوران جوانى اشعارى عرفانى و بعضاً سیاسى و اجتماعى سروده است كه متأسفانه بخش اعظم اشعار قدیم آن حضرت، در جریان جابه‏جاییها و دیگر علل مفقود گردیده است. ایشان پس از پیروزى انقلاب اسلامى سروده‏هایى در قالب غزل، رباعى، دوبیتى و... داشته‏اند.

نامه‏هاى عرفانى: امام نامه‏هایى حاوى تذكرات اخلاقى و نكات عرفانى و تربیتى خطاب به منسوبین خویش نوشته‏اند كه نمونه‏هایى از آنها در كتابهایى همچون: «محرم راز»، «ره عشق»، «باده عشق» و «نقطه عطف» آمده است.

صحیفه امام: مجموعه 22 جلدى مشتمل بر بیانات، پیام‏ها، مصاحبه‏ها، احكام، اجازات شرعى و نامه‏ها، كاملترین و جامعترین اثرى است كه در رابطه با حضرت امام به چاپ رسیده است.

وصیتنامۀ سیاسى ـ الهى: جاودانه‏ترین پیام امام خمینى خطاب به نسل حاضر و نسلهاى آینده است كه در آن، امام ضمن بیان عقاید حقّه خویش، اهم آرا، تذكرات خود را دربارۀ مسائل سیاسى و اجتماعى جوامع اسلامى و جامعه انسانى در قالب تحلیلهاى مستند و تذكرات خیرخواهانه نوشته‏اند.